بناهای بیروت؛ جذب کننده مورخان و گردشگران
اعتقاد برخی مورخان بر این است که ساکنان «بیبلوس» (جُبیل کنونی در ۲۰ کیلومتری شمال پایتخت لبنان) نخستین کسانی بودند که بیروت را ۵ هزار سال پیش تاسیس کردند.
این شهر تاکنون چندین بار در آستانه ویرانی قرار گرفته که نخستین آن در سده سوم پیش از میلاد مسیح (ع) به دست رومیان و آخرین بار در سال های ۱۹۷۵ تا ۱۹۹۰ و در جریان جنگ داخلی ۱۶ ساله لبنان بود.
در بیروت که جمعیت کنونی آن حدود ۲ میلیون نفر است، آثار باستانی، قدیمی و مذهبی زیادی کشف شده که تاریخ آن ها به دوران کنعانیان، فنیقیان، ایرانیان، یونانیان، رومیان، صلیبیان، مملوکیان و عثمانیان برمی گردد.
بیشتر این آثار در موزه ملی لبنان در منطقه «بربیر» روبروی ساختمان اداری دانشگاه رسمی لبنان (الجامعه اللبنانیه) در مرکز بیروت نگه داری می شوند و این موزه یکی از مراکز مهم بازدید گردشگران و جهانگردان است.
هم چنین ۱۰ کلیسای تاریخی و ۱۰ مسجد قدیمی در بیروت وجود دارد که مسجد جامع »العمری» بزرگترین مسجد این شهر است و عمر آن به زمان خلیفه دوم «عمربن خطّاب»، برمی گردد.
صلیبی ها پس از اشغال بیروت این مسجد را به کلیسا تبدیل کردند تا این که «صلاح الدین ایوبی» سردار معروف مسلمان آن را در سال ۵۸۳ هجری قمری پس گرفت.
مسجد السرایا، جامع الامیرمنذر، مسجد امام الاوزاعی، جامع دباغه، جامع مجیدیه، مسجد عین المریسه، مسجد مصیطبه و مسجد راس النبع از دیگر مساجد تاریخی شهر بیروت هستند.
کلیساهای مارالیاس، العازاریه، کبوشیه، مارجرجیس، ماریوسف، جاورجیوس، انجیلی و انگلیکان هشت کلیسای قدیمی بیروت هستند.
حمام های قدیمی، ساحل زیبای مدیترانه، محله الروشه، فضای ساحلی زیتونا بَی، مرکز بزرگ تجاری موسوم به سولیدیر با سبک معماری فرانسه، میدان های النجمه، آزادی، ریاض الصلح و الشهدا در وسط بیروت، قهوه خانه ها، کافه های بزرگ، بناهای قدیمی و مراکز فرهنگی از جمله جاذبه های گردشگری این شهر است.
بیروت که از ۳۰ سال پیش به این سو به سمت رونق و آبادانی بیشتر پیش می رفت در چهار ماه گذشته تحت تاثیر بحران اقتصادی و سیاسی شاهد بی توجهی به مراکز و بناهایش بوده است. این بحران موجب احساس ناامنی گردشگران و خودداری آنان از سفر به این شهر شده است.
اکنون اما دولت جدید لبنان به ریاست «حسان دیاب» برای جذب گردشگر و حفظ آثار فرهنگی و تاریخی لبنان به ویژه پایتخت آن ارزش و اهمیت والایی قایل است و برای جلوگیری از ویرانی این آثار، بندی در برنامه یا بیانیه رسمی دولت (نقشه راه) ذکر شده است.
«عباس مرتضی» وزیر فرهنگ لبنان چهارشنبه شانزدهم بهمن ماه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا در بیروت تاکید کرد: بناهای تاریخی بسیاری در کشورمان وجود دارد و ما درصدد وضع دستورالعمل و اجرای قوانین محافظت از آن ها و الزام صاحبانشان به بازسازی بناها هستیم تا خطر تخریب و فرو ریختن آن ها رفع و برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی قابل استفاده شوند.
وی خاطرنشان کرد: گروه ویژه در وزارت فرهنگ پیگیر حفظ آثار باستانی و بناهای تاریخی شهرهای لبنان به ویژه بیروت خواهد شد و اجازه نخواهیم داد به آن ها بی اعتنایی شود. هر فرد و گروهی که تلاش کند آثار تاریخی و بناهای قدیمی لبنان را عمد یا غیر عمد تخریب کند، باید به قانون و دستگاه قضایی پاسخگو باشد.
هفته نخست بهمن ماه یک بنای تاریخی و قدیمی در منطقه اشرفیه در شرق بیروت فرو ریخت. این بنا از سال ۲۰۰۷ میلادی در معرض ویرانی بود، مدیران سازمان آثار باستانی لبنان از آن دیدن و با تخریب و لغو اعتبار آن به عنوان یک بنای تاریخی، به دلیل اهمیت بالای آن، مخالفت کرده بودند.
برخی روزنامه های چاپ بیروت دو هفته پیش نوشتند که هزینه برای ترمیم این بنای تاریخی وجود نداشته و دولت پیشین لبنان نیز مبالغ مالی برای حفظ آن تخصیص نداده بود.
در نبود یک سیاست حمایتی از هویت شهر بیروت و بافت تاریخی آن، شمار بناهای تاریخی پایتخت لبنان از یک هزار و ۱۶ بنا در دهه نود میلادی به ۵۲۱ بنا کاهش یافته که ۲۰۰ بنا محفوظ مانده اند و بقیه در معرض ویرانی و فرو ریختن قرار دارند.
حادثه فرو ریختن بنای تاریخی منطقه اشرفیه، با توجه به عدم حمایت قوانین لبنان از تخریب سازمان یافته بناهای تاریخی، آخرین حادثه نخواهد بود و بناهای دیگر نیز در معرض ویرانی قرار گرفته اند.
روزنامه فرامنطقه ای «الشرق الاوسط» که همزمان در لندن و بیروت منتشر می شود، به نقل از ساکنان منطقه “زقاق البلاط” در مرکز بیروت نوشت که هر شب صداهایی را از داخل یکی از بناهای تاریخی این منطقه می شنوند و پس از مدتی مطلع شدند که ستون های داخلی آن بعد از فروش این بنا به یک سرمایه دار در حال تخریب است. با ورود پلیس به این قضیه، تخریب آن متوقف شد، اما هم چنان در معرض فرو ریختن است.
«لیلی السید» مهندس معماری، پژوهشگر و استاد دانشگاه لبنانی – آمریکایی بیروت به روزنامه یاد شده گفت: سرنوشت بناهای تاریخی در لبنان و به خصوص در بیروت، ویرانی است. دلیل آن ناتوانی وزارت فرهنگ از خرید آن ها از پیمان کارانی است که توسط سیاست مداران حمایت می شوند.
وی تاکید کرد: حفاری هایی که نزدیک این بناهای تاریخی انجام می شود، تهدید مستقیم برای آن ها به شمار می رود. افزون بر این، تغییرات آب و هوایی نیز بر آن ها تاثیر منفی می گذارد.
السید افزود: تحریک کننده های مالی هم مالکان این بناهای قدیمی را تشویق می کنند برای رسیدن به سود بیشتر و سرمایه گذاری در زمین بناها و کسب منافع اقتصادی، آن را به فروش برسانند یا تخریب کرده و تغییر کاربری دهند.
کوشش هایی برای حفظ آثار قدیمی و تاریخی بیروت صورت گرفته، اما همه این کوشش ها به دلیل موانع، به نتیجه نرسیده است. برای نمونه «رونی عریجی» وزیر پیشین فرهنگ لبنان مانع تخریب یکی از بناهای تاریخی در بیروت شد، اما مالک آن با شکایت نزد دادگستری توانست تصمیم وزیر را ابطال کند.
دولت پیشین لبنان یک لایحه قانونی برای حمایت از بناهای تاریخی این کشور تدوین کرد که در سال ۲۰۱۸ میلادی برای بررسی به مجلس ملی ارسال شد، اما تاکنون تصویب نشده و قرار است دولت جدید پیگیر این لایحه باشد.
