سیمای تیره آلایندگی در هوای وارونه البرز
امروزه عوامل مختلفی دست به دست هم داده تا هوای شهرهای بزرگ کشور از جمله کلانشهر کرج و سایر مناطق استان البرز دچار آلودگی مضاعف هوا شده و سلامتی شهروندان به مخاطره بیافتد.
حدود ۲ دهه خشکسالی یکی از عواملی بود که سبب به پا شدن گردوخاک در مناطق مرزی و مرکزی کشور و استان البرز شد که به لطف بارش های رحمت الهی از سال ۹۷ تاکنون مردم کمتر شاهد این پدیده اقلیمی هستند؛ اما آنچه در این میان همچنان روند فزاینده ای دارد و با مواد شیمیایی خطرناکی آمیخته است، آلاینده های صنعتی و دود اگزوز خودروها بوده که هریک به سهم خود آسمان شهرهای بزرگ را به رنگ تیره در می آورد ، پدیده ای که از اسفندماه سال گذشته با ویروس منحوس کرونا همدست شده و تشخیص سرفه های این ۲ عامل مخرب تنفسی نیازمند بررسی های آزمایشگاهی و پزشکی است.
پدیده های جوی و طبیعی مانند وارونگی هوا یا دما به خودی خود حامل اسراری از شگفتی های عالم هستی است اما تغییر در نقش و نگار آنها پیامی ناخوشایند از رفتارهای مخاطره آمیز انسانی در فضای طبیعت دارد.
اینکه استانی مانند البرز با گذشته ای سرسبز و آسمانی نیلگون در این سال ها رفته رفته نشاط طبیعی خود را از دست می دهد و بیشتر روزهای آن به تیرگی گراییده ، موضوعی مهم و حیاتی است که باید به دنبال شناخت کامل علل و چرایی آن بود.
گرچه شناخت منابع آلاینده ها و تعیین و حدس سهم هریک از آنها در به وجود آمدن این وضعیت چندان دشوار نیست اما آنچه مردم و دغدغه مندان محیط زیست طلب می کنند پایان دادن یا به حداقل رساندن اثرات آلایندگی است.
این روزها شروع سرد و بدون بارندگی زمستان ۹۹ ، البرزی ها و کلانشهرهای کشور را در حسرت وزش باد و جابه جایی هوا قرار داده و برای تغییر در این وضعیت چشم ها خیره وزش باد و بارش رحمت الهی است.
با این وجود برای بررسی وضعیت میزان آلایندگی ها توصیفی کلی از وضعیت گذشته تا حال استان البرز ضروری به نظر می رسد، استانی که از دهه ۵۰ به بعد به خاطر آب و هوای خوش مهاجرپذیری در آن شکل گرفت و اکنون رویه مهاجرت ها شکل دیگری به خود گرفته یعنی ساکنان جدید استان از مناطق مختلف کشور به واسطه یافتن شغل و زندگی مناسب راهی این دیار شده اند.
توصیفی کلی از وضعیت جغرافیایی البرز
البرز با گسترده ای به مساحت پنج هزارو ۸۰۰ کیلومتر مربع دارای هفت شهرستان ، ۱۷ شهر و ۲۸۸ روستا است که بخش عمده جمعیت استان در کوهپایه ها و دشت ها به ویژه کلانشهر ۲ میلیون نفری کرج ساکن هستند.
این استان در گذشته ها یکی از مناطق خوش آب هوای کشور بوده اما رفته رفته با افزایش جمعیت و شمار تردد خودروها در جاده های ترانزیتی ، فعالیت صنایع و خشکسالی ها به تدریج منابع مختلفی بر آلاینده های آن افزوده شد که این سال ها ساکنان این استان به استثنای مناطق کوهستانی آن با پدیده هایی مانند ریزگردها، غبار محلی، آلودگی شدید تا وضعیت اضطرار آب و هوایی روزگاران سپری می کنند.
رفت و آمد فراوان جمعیت بین تهران و کرج در کنار مسافرت های میلیونی گردشگران و مسافران ۱۵ استان کشور در جاده های البرز به خودی خود عاملی برای آلایندگی تبده شده که بنا به گفته مسوولان سهم از تیرگی روزگار بیش از ۶۰ درصد است .
در کنار ترددهای جاده ای ، عامل دیگر فعالیت بیش از سه هزار و ۵۰۰ واحد تولیدی و صنعتی ، نیروگاهی و حدود یکصد معدن شن و ماسه و سنگ است که هریک به نوبه خود کوره دود آلایندگی می دمند.
همجواری البرز با قطب های تولیدی و صنعتی مانند نیروگاه ها ، پالایشگاه نفت تهران ، معادن بزرگ شن و ماسه در غرب پایتخت باید فهرست این سیاهه افزود و برای آنها چاره جویی کرد.
توصیف مسوولان محلی از آلاینده های البرز
حسین محمدی رییس کمیسیون محیط زیست و سلامت شورای اسلامی شهر کرج ، انگشت اشاره را به سمت آلاینده های متحرک (خودروها) می برد و از اتوبوس های فرسوده شهری به عنوان بارزترین نمونه ها یاد می کند.
اینکه اکنون حدود ۵۵۰ دستگاه اتوبوس در شهر کرج و نزدیک به ۳۰۰ دستگاه اتوبوس در یگر شهرستان های البرز فعال هستند و تعدادی از آنها فرسودگی را با انتشار دود فریاد می زنند موضوعی قابل بحث است اما نباید داستان را به پای این فرسوده های پیر نوشت، موضوعی که محمدی هم بر آن مهر تائید می زند و از جاده های شلوغ البرز به عنوان کوره انتشار دود نام می برد ، راه هایی که گاهی شمار ترددهای روزانه آنها به مرز ۲ میلیون خودرو می رسد.
رییس کمیسیون محیط زیست و سلامت شورای اسلامی شهر ، انتشار سیاهه از فهرست آلاینده ها در کرج و البرز را مبین آن می داند که باید بر شمار روزهای تیره البرز افزوده شود.
او فعالیت صنایع و نیروگاه های آلاینده در دور و نزدیک به این سیاهه می افزاید و تردد فراوان خودروهای دیزلی را به تعداد آلاینده های سنگین پیوست می کند.
آلایندگی ۴۴ درصدی اگزوزها در شهر کرج
محمدی در نتیجه گیری سخن خود به آمار سازمان حفاظت محیط زیست اشاره می کند و عدد ۴۴ درصد انتشار آلودگی اگزوز خودروها را روی پیشخوان مستندات می گذارد.
رییس کمیسیون محیط زیست و سلامت شورای شهر کرج به اقدامات مدیریت شهری برای جمع آوری آلاینده های متحرک اشاره می کند و از اختصاص اعتبار ویژه به این بخش خبر می دهد.
گفته های محمدی موید این است که شورا و شهرداری کرج بخشی از چاره کار را در نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی شهر دیده و بودجه ها و راهکاریی را در این زمینه به کار گرفته، اقداماتی که بخشی از آن در خرید اتوبوس های جدید و نصب سیستم های کاهش دهنده دود تاکسی ها خلاصه می شود.
خرید حدود ۸۶ دستگاه اتوبوس جدید و بازسازی اتوبوس های بنز ۴۵۷ قدیمی، گام مهمی است که مدیریت شهری کرج در این وضعیت تحریمی برای تسکین آلام تیره شهر آن را تمسک قرار داده است.
راهکارهای محمدی
محمدی که خود تا سال ۹۶ مسند مدیرکلی حفاظت و محیط زیست البرز عهده دار بوده ، اینک از فرسودگی ایستگاه های سنجش آلاینده های هوا در این اداره سخن می گوید و در ختم کلام
نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، نصب کاتالیست و فیلتر دوده بر روی اتوبوس‌ها و تاکسی‌های درون شهری، راه‌اندازی پروژه مترو، راه اندازی خطوط بی. آر. تی و طرح‌های تشویقی مانند عرضه موتورسیکلت‌های برقی و خودروهای هیبریدی، افزایش پیاده راه‌ها و مسیر دوچرخه سواری به عنوان بخشی از چاره کار نام می برد.
او ، نظارت بر نیروگاه ها و صنایع را اقدامی مهم و چاره ساز دانست و از متولیان برای کاهش این آلایندگی دعوت به عمل آورد.
باد منجیل ، سوخت مازوت و انتشار دود از جانب قزوین
وزش باد منجیل با اینکه در تابستان برای قزوین و اطراف آن نسیمی خنک و زمستان های استخوان سوز است اما برای البرز دستاوردی جز انتقال دود ندارد، دودی که از نیروگاه قزوین و کارخانه سیمان آبیک دامنه های البرز را می پوشاند.
آلایندگی این ۲ منبع از مواردی است که امیدرضا تونی سرپرست اداره حفاظت محیط زیست برای گفته های خود، سند ارائه می کند.
بنا به گفته این مسوول ، استفاده نیروگاه حرارتی شهید رجایی قزوین از سوخت مازوت، سبب افزایش فرآیند آلایندگی هوای غرب استان البرز شده و این آلایندگی تا مرکز استان پیش می رود.
وی ادامه داد: آسمان شهرها و روستاهای استان البرز طی روزهای اخیر با لایه سنگین «مه دود» تغییر رنگ پیدا کرده که این آلودگی شدید باعث شده تا برخی تصور کنند که پدیده جوی «ابر و ناپایداری هوا» رخ داده است .
تونی در ادامه می گوید که شاخص آلایندگی در اطراف کارخانه سیمان آبیک این روزها به بالای عدد ۲۰۰ رسیده ؛ یعنی استفاده این کارخانه و نیروگاه شهید رجایی قزوین از سوخت مازوت بیشترین حجم آلایندگی منطقه را به خود اختصاص داده است.
او درعین حال فعالیت حدود ۳۶ معدن شن و ماسه را به فهرست آلاینده های غرب البرز می افزاید و از متولیان امورگلایه مند است.
اظهارات متفاوت جمال سیفی
جمال سیفی معاون معادن و صنایع سازمان صنعت ، معدن و تجارت البرز در خصوص آلایندگی معادن شن و ماسه البرز می گوید که برای پیشگیری از آلودگی هوا متولیان معادن شن و ماسه در ساوجبلاغ و سایر مناطق استان ملزم به رعایت دستورالعمل های زیست محیطی شده اند و سیستم شستشوی شن و ماسه در این مکان ها فعال است.
وی می افزاید که کارشناسان اداره کل استاندارد البرز وضعیت کیفی سیستم های کنترل آلایندگی معادن را رصد و تاکنون گزارشی دال بر آلودگی دراین مکان نداشته ایم.
در این حال سازمان صنعت و معدن و تجارت استان آماری از میزان آلایندگی صنایع و اقدامات پیشگیرانه ارائه نداد و جای پاسخ در اینجا خالی ماند.
چاره جویی کمیته اضطرار
کارگروه اضطرار آلودگی هوای البرز که روزهای متوالی سرگرم نشست های پرشمار است، برونداد تصمیم هایش در چند موضوع اطلاع رسانی کرد که به نظر علاجی برای کوتاه مدت است.
فردین حکیمی دبیر کارگروه اضطرار هوا و مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز ابتدا منابع آلایندگی را به ترتیب در خودروها، صنایع و نیروگاه های مازوت سوز و بخش تجاری و مسکونی خلاصه کرد و سپس گفت : به اندازه کافی منابع منشا آلودی هوای چه ثابت و چه متحرک دراستان البرز داریم و در برخی مواقع از استان های همجوار هم بر این آلودگی البرز می دمند.
او ادامه داد : نیروگاه شهید رجایی قزوین که سوخت مازوت مصرف می کند شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد استان البرز و حتی آبیک قزوین را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد ضمن آنکه البرز از تیر رس آلایندگی معادن شن و ماسه شهرستان شهریار استان تهران در امان نیست.
وی ادامه داد : هر چند نمی توان تمام آلودگی البرز را متوجه اطراف دانست اما نقش آلاینده های همسایگان هم در این سیاهی آسمان استان کم نیست.
تاکید حکیمی براین بود که آلایندگی البرز در گام نخست متوجه تردد خودروها است و باید در این زمینه چاره جویی کرد؛ فصل سرما و افزایش استفاده از وسایل گاز سوز در منازل و مکان های تجاری
عاملی دیگری است که بنا به مدیرکل حفاظت زیست در وارونگی هوا خودنمایی می کند.
وی ۶۲ درصد آلایندگی هور را به خودروها و ۳۸ درصد دیگر را متوجه صنایع و آلاینده های دیگر دانست.
او نیز پایداری هوا یا به عبارتی وارونگی را مهمترین بستر برای به وجود آمدن روزهای تیره در البرز نام برد و گفت: اگر باد بوزد امیدی برای راندن تیرگی حاصل می شود که البته باید به دنبال چاره اساسی بود.
وی به تلاش ها برای کاهش آلایندگی صنایع پرداخت و از بستن شیر سوخت مازوت نیروگاه منتظر قائم البرز و جایگزینی سوخت گاز به عنوان مهمترین اقدام در استان نام برد.
اقدام دیگر کارگروه اضطرار و حفاظت محیط زیست ، تعطیلی چند روزه برخی منابع آلاینده مانند معادن شن و ماسه ، کارخانه های آسفالت ، واحدهای ریخته گری و مراکز دیگر است که برای کاهش آلاینده ها به عنوان راهکار کوتاه مدت عملی شده است.
همچنین حکیمی به مکاتبه البرز با سازمان حفاظت محیط زیست کشور برای کنترل آلایندگی نیروگاه شهید رجایی اشاره کرد و پیگیری ها برای پایان دادن آلایندگی این نیروگاه سخن گفت.
ذکر این موضوع نیز ضروری این که بنا به گفته برخی مسوولان استان از ابتدای مهرماه سال جاری تاکنون بیش از ۵۵ روز هوای ناسالم در البرز ثبت شده که تعدادروزهای اضطرار حدود ۱۵ روز بوده است.
امروز که این گزارش انتشار یافته ، هوای البرز در وضعیت قرمز کیفی قرار داشته و بنا به پیش بینی هواشناسی این وضعیت تا پایان هفته استمرار دارد.
نکته پایانی
گزارش با این نکته به پایان می رسانیم که آلاینده های البرز و سایر مناطق کشور در سه بخش خودروها ، صنایع و معادن، منازل و مراکز تجاری خلاصه می شود که با پدیده وارونگی هوا خودنمایی می کنند.
اینکه در آینده این آلاینده ها تا چه میزان کنترل و مهار شود بستگی به تلاش هایی دست اندرکاران صنعت خودرو سازی، فعالیت صنایع و دیگر نهادهای عمومی و اجرایی دارد.
در این میان اتخاذ راهکارهای عملی برای تغییر سوخت صنایع ،تشدید نظارت بر کنترل خودروهای آلاینده و انجام طرح های متفاوت برای پیشگیری از وضعیت بحرانی آب و هوایی است ، موضوعی که از سطح ملی تا محلی را دربرگیرد و ظرفیت های مردمی را به مشارکت فراخواند.
